تایوان زمانی مرکز شمار زیادی مصرف‌کنندهٔ تریاک بود. مردم در تایوان از اوایل سلسلۀ چینگ ِچین (۱۸۶۳-۱۸۹۵) به این سو تریاک می‌کشیدند و این عمل تا دوران استعمار تایوان بدست ژاپن (۱۹۴۵-۱۸۹۵) ادامه داشت. اما خاطرات مصرف تریاک به سرعت رنگ باخت و به ندرت نامی از آن در جامعۀ تایوان پس از جنگ به میان آمد. در سال ۲۰۰۵، سریال تلویزیونیِ «زندگیِ زیبا» در سرتاسر جزیرۀ تایوان به نمایش درآمد. این سریال روایتگر پیروزی شکوهمند طب مدرن بر این اعتیادِ ظاهراً درمان‌ناپذیر و قربانیان درماندۀ آن بود و همچنین داستان وجدان روشنفکران بومی و مقاومتشان در برابر رژیم طماع و منفعل استعماری را بازگو می‌کرد. در این سریال تریاک ماده‌ای اعتیادآور و مصرف‌کنندگان آن معتادانی اصلاح‌ناپذیرند، و هر دوی آنها به نقش‌هایی ساده‌انگارانه و خبیث تقلیل می‌یابند.
تصویری را که این سریال پرطرفدار از تریاک و مصرف‌کنندگانش ترسیم می‌کند بسیاری از تاریخنگاران نیز در ذهن دارند و این تصویر در تاریخنگاری مدرن تریاک تأثیر بسزایی برجای گذاشته است. متخصصان اغلب توجهی به این امر ندارند که تریاک و مصرف‌کنندگانش تاریخ خودشان را دارند. اگر تلقی بر این باشد که تریاک صرفاً ماده‌ای اعتیادآور و سمی است و مصرف‌کنندگان تریاک تنها معتادانی درمانده‌اند، به طبع نتیجه‌ای که گرفته می‌شود این است که آنها ارزش و استحقاق مطالعۀ جدی را ندارند.
در این مقاله قصد دارم رابطۀ نامشهود میان تریاک و علم را در یک محیط استعماری خاص بازگو کنم. به عبارتی، مایلم این موضوع را تشریح کنم که چگونه منطق سیاسی استعمارگری ژاپن در یک گفتمان تکنوعلمی (technoscientific) در مورد ذائقۀ بدنی، اقدامات عملی و مدیریت مواد و پرسونلِ مربوطه آشکار گردید. به طور خاص این نظر را مطرح می‌کنم که مقامات استعمارگر با تحقیق روی انواع جدیدی از ترکیبات تریاک و تولید آنها در تلاش ساختن چارچوبی انعطاف‌پذیر (و در بعضی اوقات ناپایدار و شکننده) برای تأسیس مراجع قدرت برتر و پیکرهای استعمارشده بودند. بنابراین تجربۀ طعم جدیدی از تریاک می‌توانست وسیله‌ای باشد برای تجربۀ مدرنتیۀ استعماری.
در اینجا مفهوم آزمایشگاه دارای اهمیت بود. آزمایشگاه به مقامات استعمارگر امکان دستکاری در مقیاس چیزها را می‌داد به نحوی که مقیاس کلان می‌توانست تبدیل به مقیاس خُرد و سپس دوباره بزرگنمایی شود. همانطور که واریک اندرسن در مورد استعمارگری آمریکا در فیلیپین می‌گوید «این تکنولوژیِ سنجشِ عددی خصوصاً در محیط استعماری وسوسه‌انگیز می‌نمود، جایی که بسیاری چیزها به صورت کلان پیچیده یا غیرقابل‌کنترل به نظر می‌رسیدند تا آنکه به نمونه‌هایی مطیع ترجمان می‌شدند.»۱ مقامات ژاپنی تولیدکنندگان مشتاق دانش در مورد تریاک بودند و اولین آزمایشگاه و کارخانۀ مدرن را در تایوان با عنوان 'ادارۀ تولید تریاک' دایر کردند. اما اوضاع در آنجا هیچگاه به طور کامل آزمایشگاهی نبود. این اداره به عوض آنکه محل کنترل مطلق باشد، محل کشمکش و چانه‌زنی هم بود.
در اواخر سلسلۀ چینگ، آماده‌سازی و خرده‌فروشی تریاک در تایوان بدل به کسب و کاری توسعه‌یافته و پررونق شده بود. مغازه‌های تریاک‌فروشی معمولاً مواد خام را از خارج وارد می‌کردند و با طرز تهیۀ خاص خود ترکیبات خود را تولید می‌کردند. ترکیبات مختلف تریاک با نسبت‌های مختلف از تریاک هندی، تریاک ایرانی، تریاک چینگ و افزوده‌های دیگر تهیه می‌شدند و به مشتریان گوناگون با توان اقتصادی و ذائقه‌های متفاوت فروخته می‌شدند. عطاری‌های چینی، سلمانی‌ها و روسپی‌خانه‌ها نیز ترکیبات خود را می‌ساختند. در اواخر دهۀ ۱۸۹۰، اکثر مغازه‌های تریاک‌فروشی در تایوان دست‌کم سه نوع ترکیب عرضه می‌کردند. برخی تا شش ترکیب نیز داشتند.
در پی جنگ میان چین و ژاپن و واگذاری جزیرۀ تایوان در سال ۱۸۹۵ از امپراتوری چینگ ِچین (۱۶۴۴-۱۹۱۲) به امپراتوری مِیجی ژاپن (۱۸۶۸-۱۹۱۲)، اوضاع به نحو چشمگیری در تایوان تغییر کرد. با آنکه استعمال تریاک در ژاپن به ندرت دیده می‌شد، اما ترس ژاپنی‌ها از تریاک در میانۀ قرن نوزدهم آغاز شد و در آنجا استعمال آن غیرقانونی بود و شدیداً با آن برخورد می‌شد. حکومت میجی تصمیم گرفت به منظور حفظ این منبع مهم درآمد و در عین حال ممانعت از شیوع آن به داخل ژاپن و تحریک ضدیت با ژاپن در میان تایوانی‌ها، طرح گوتو شینپی (Gotō Shinpei) را اتخاذ کند و با اِعمال حق انحصاری (مونوپولی) حکومتی بر تریاک تدریجاً استعمال تریاک را فرونشاند. گوتو پزشکی تحصیلکرده در آلمان بود و بعدها بدل به سیاستمداری بانفوذ در مستعمرۀ تایوان، منچوری و ژاپن شد. او استعمال تریاک را بیماری می‌دانست و تریاک را یک سم و مصرف‌کنندگان تایوانی آن را در زمرۀ بیماران مسموم می‌گذاشت. بنا به پیشنهاد او، استعمال تریاک تنها محدود به کسانی می‌شد که از نظر پزشکی تشخیص داده می‌شد به این مخدر وابسته‌اند و برای خرید و مصرف تریاک نیاز به جواز صادرشده از سوی مقامات بود.
در دهه‌های بعدی تعداد مصرف‌کنندگان در تایوان پیوسته کاهش یافت و در پایان استعمار در ۱۹۴۵ کشیدن تریاک تقریباً به طور کامل از بین رفته بود. حق انحصاری تریاک همچنین تبدیل به مهمترین منبع درآمد در اوایل دورۀ استعمار شد. تا ۱۹۰۴ که تایوان از کمک مالی توکیو محروم بود، سهم تریاک از تمامی درآمدهای سالانه از تایوان بین ۲۳ تا ۴۶ درصد بود. این موضوع توجه قدرت‌های استعماری دیگر را به خود جلب کرد. در گزارش ۱۹۰۵ 'هیئت تحقیقات تریاک' که از سوی 'کمیسیون فیلیپین ایالات متحده آمریکا' برای تحقیق در مورد مصرف تریاک در شرق و جنوب شرق آسیا منصوب شده بود نتایج جالب‌توجهی به دست آمد: «در میان تمام نظام‌هایی که هیئت شناسایی کرده نظام تریاک در تایوان کارآمدترین نظام در کاهش مصرف تریاک در مردمانی است که میانشان جنون مورفین مفسده‌ای عمومی و رایج است.»
مشخصۀ نظام انحصاری در تایوان طرح فرمانداری کل در کنترل تمامی جوانب تریاک بود: واردات، تولید، حمل و نقل و خرده‌فروشی. گرچه مقامات ژاپنی تصوری بسیار منفی از استعمال تریاک از میانۀ قرن نوزدهم به این سو داشتند، اما اطلاعات کمی در مورد خود کشیدن تریاک یا چگونگی ساخت ترکیبات تریاک دارا بودند. فرمانداری کل برای شروع حق انحصاری خود در تایوان ابتدا باید همه چیز را از بومیان می‌آموخت. در آوریل ۱۸۹۶ 'اداره تولید تریاک فرمانداری کل تایوان' در شهر تایپه تاسیس شد و مسئولیت بازرسی، تولید و انتقال تریاک را بر عهده گرفت.
بلافاصله بعد از تاسیس 'اداره تولید تریاک'، دو مسئول به ماموریت فرستاده شدند تا در مورد مسائل مربوط به تریاک تحقیق کنند، مسائلی چون مصرف، واردات، فروش و تولید. گزارش آنها تحت عنوان 'گزارشی در مورد مسائل مربوط به تریاک' در اوت ۱۸۹۶ تهیه شد. این اولین مطالعه در مقیاس وسیع بود که به تریاک در تایوان می‌پرداخت. مکان‌هایی که خارج از تایوان مورد تحقیق قرار گرفتند شامل شیامن، هنگ‌کنگ، هند، هند شرقی هلند (اندونزی کنونی)، برمه (میانمار کنونی)، ایران و سنگاپور می‌شدند. همزمان مطالب غیرژاپنی، همچون گزارشات گمرک دریایی امپراتوری چین و گزارشات کمیسیون سلطنتی در مورد تریاک، به ژاپنی ترجمه شدند.
اداره علاوه بر کسب اطلاعات در مورد تریاک شروع به انجام آزمایشات روی تولید ترکیبات تریاک کرد. از سازندگان و خرده‌فروشان بومی در مورد روش‌های تولید ترکیبات تریاک مشورت گرفته شد، در بعضی اوقات با پرداخت پول به آنها، و تمام جزئیات ثبت گردید و به ژاپنی ترجمه شد. تک‌تک مراحل ساخت ترکیبات مورد تحقیق قرار گرفت: ظاهر و بسته‌بندی انواع مختلف تریاک خام، روش‌های ساخت مواد افزودنی، روش‌های تولید انواع گوناگون ترکیبات، نگهداری و تخمیر، میزان سوختۀ به جا مانده در وافورهای مختلف، انواع شراب‌های محلی مورد استفاده برای ساخت ترکیبات، طعم ترکیبات مختلف، انواع مخزن‌ها، ابزارهای لازم برای ساخت ترکیبات، ترازوهای محلی، و فرایندهای بسته‌بندی ترکیبات. تحقیقات نشان داد که تولید ترکیبات بسیار پیچیده‌تر از صرفاً وارد کردن تریاک خام و فروش آن به مشتریان است. تحقیقات همچنین شامل اطلاعاتی در مورد تکنیک‌ها و طعم‌های مناسب و سازماندهی و مدیریت مواد و پرسونِل نیز می‌شد.
به رغم تحقیقات دقیق و مفصل، تریاک همچنان برای مقامات ژاپنی اسرارآمیز بود. تریاک چه طعمی داشت؟ چه نوع طعمی مورد پسند بود؟ مهمتر از آن، چگونه می‌توانستند چنین طعمی را تولید کنند؟ مقامات ژاپنی که خود تریاک مصرف نکرده بودند حتی پس از جمع‌آوری و مطالعۀ گستردۀ مطالب در مورد تریاک همچنان برایشان دشوار بود تا توصیف مصرف‌کنندگان از ترکیب درجۀ اعلی را متوجه شوند. توصیفات از طعم خالص و معطر، دود غلیظ، و حباب نرم، فشرده و یکسان معنای چندانی برایشان نداشت. از این رو اداره به نظرات و رأی امتحان‌کنندگان بومی خبره متکی شد. مقامات و متخصصان ژاپنی با پیروی از دستورالعمل‌های گرفته‌شده از سازندگان محلی نمونه‌هایی تولید می‌کردند و سپس امتحان‌کنندگان خبره در مورد طعم و کیفیت نمونه نظر می‌دادند. با این حال، مقامات برای دستیابی به هدفشان که تولید انبوه بود باید راهی می‌یافتند تا خودشان طعم تریاک را متوجه شوند و آن را تولید کنند.
بلافاصله بعد از تاسیس اداره، آزمایشگاهی برپا شد. آزمایشگاه پیش از ساخت کارخانه و تسهیلات دیگر اولین بخشی بود که در اداره دایر شد. از خلال مجموعه‌ای از اقدامات تکنوعلمی بود که مقامات توانستند کنترل طعم تریاک را به دست بگیرند. در ابتدا مقامات نمونه‌هایی کوچک از ترکیبات را از مغازه‌های مختلف در بازار جمع‌آوری کردند و روی آنها به کمک یک آزمونگر بومیِ خبره آزمایش‌های شیمیایی انجام دادند. نتایجی که حاصل شد در جدول شمارۀ ۱ آمده است که درجه، عناصر شیمیایی تشکیل‌دهنده و نظر آزمونگر خبره در مورد هر ترکیب را نشان می‌دهد.
تعابیری که آزمونگر خبره استفاده می‌کرد و در جدول ثبت شده‌اند انتزاعی و شخصی بودند، تعابیری چون «خالص،» «قوی،» «نرم،» «وحشی» و «پلید.» از دید مقامات اهمیت این جدول نه در اظهارت شخص بلکه در مقایسه‌ای بود که میان درجه‌های محلی، اعداد و ارقام تحلیلی و توصیفات آزمونگر خبره نشان می‌داد. این مقایسه را تنها می‌شد در آزمایشگاه انجام داد. مقامات ژاپنی توجه خاصی به درصد مورفین در هر ترکیب نشان می‌دادند و به این نتیجه دست یافتند که ترکیبات بهتر حاوی درصد بالاتری از مورفین‌اند. از نظر آنها درصد پایین مورفین حاکی از نسبت بیشتر افزوده‌ها بود و در نتیجه نشانگر درجۀ پایین‌تر. به بیان دیگر، مقامات ژاپنی در تلاش نبودند تا طعم تریاک را در بستر محلی بفهمند، بلکه تریاک را بر مبنای تحلیل‌ها، محاسبات، مشاهدات و استنباط‌ها در بستر جدید آزمایشگاه تعریف و ترجمه می‌کردند.
عکس شمارۀ ۱ نشان می‌دهد که آزمونگر بومی خبره از محیط مصرف معمول خود محروم شده است. در عوض او در آزمایشگاهی مجهز و در میان ابزارهای علمی جای گرفته و گروهی از مقامات ژاپنی به مشاهدۀ او نشسته‌اند. چهرۀ مضطرب امتحان‌کننده، در تقابل با چهرۀ آکنده از اطمینان مقامات، وضعیت نامطلوب جایگاه او را به عنوان نماد دانش بومی آشکار می‌سازد که به انتظار نشسته تا مورد مطالعه قرار گیرد و به زبان علم مدرن ترجمان شود. مقامات ژاپنی از طریق آزمایشگاه قادر بودند بدون آنکه ذره‌ای دود تریاک استنشاق کنند به اسرار طعم آن پی ببرند.
پس از آن مقامات تلاش کردند تا ترکیب خودشان را بسازند. این کار را مطابق با روشی انجام دادند که از سازندگان محلی آموخته بودند. میزان افزوده‌ها به طرز چشمگیری کاهش یافت و در نتیجه درصد مورفین در ترکیبات بیش از بیست درصد افزایش پیدا کرد. اداره معتقد بود که ترکیبات ساخته‌شده با این روش اصلاح‌شده از کیفیت بهتری نسبت به ترکیبات دیگر در بازار برخوردار خواهند بود. ترکیبات به سه درجه تقسیم شدند. معیارهای ترکیبات ساخت حکومت تنظیم شدند و به صورت اعداد و ارقام تحلیلی بیان شدند (بنگرید به جدول شمارۀ ۲). اظهارت و نظرات آزمونگر بومی نقشی در این معیارها برای تولید انبوه نداشتند.
اداره در ۱۸۹۷ شروع به عرضۀ ترکیبات تریاک خود در تایوان کرد. طولی نکشید که متوجه نظرات منفی شد. گزارش شد که کیفیت ترکیبات به قدری ضعیف بود که قابل‌مصرف نبودند و علی‌الخصوص ترکیب درجۀ ۳ بد بود. در گزارشات شکایاتی در مورد گلودرد و سردرد ثبت شده است. همچنین گفته می‌شد که حتماً مقامات استعمارگر سمومی را به ترکیبات اضافه کرده‌اند و ترکیبات برای کشتن ساکنین جزیره ساخته شده است: استعمال ترکیب درجۀ ۱ موجب مرگ در ده سال می‌شد، ترکیب درجۀ ۲ در پنج سال، و مصرف ترکیب درجۀ ۳ افتضاح می‌توانست باعث مرگ بین یک تا سه سال شود. گزارش دیگری بیان می‌کرد که ترکیب درجۀ ۳ نه تنها طعم بدی داشت بلکه طعم تند دارو و الکل می‌داد که موجب سردرد و گلودرد مصرف‌کننده می‌شد.
اداره این نظرات را شایعاتی مغرضانه قلمداد کرد و اطمینان خود را به ترکیباتش حفظ کرد. مقامات توجیه می‌کردند که ساخت این ترکیبات از طریق مجموعه اعمالی در آزمایشگاه و کارخانه صورت گرفته که به لحاظ علمی بی‌نقص و قابل‌اعتماد است و متخصصان بومی تمامی ترکیبات را پیش از فروش امتحان کرده‌اند، پس کیفیت‌شان نمی‌تواند ضعیف باشد. به باور اداره عوامل دیگری ممکن بود در کیفیت پایین تریاک دخیل باشند، برای نمونه فاسد شدن ترکیب به دلیل ماندن طولانی‌مدت در انبار یا طی حمل و نقل در مسافت‌های طولانی، کیفیت افزوده‌ها، و افزوده شدن مواد مضر دیگر از سوی خرده‌فروشان محلی. اداره منابعی را به مطالعه و بررسی تخمیر ترکیبات اختصاص داد و تلاش کرد تا بهترین محیط را برای نگهداری ترکیبات بیابد. مطالعاتی نیز برای بسته‌بندی بهتر انجام گرفت و افزودۀ جدیدی جایگزین افزودۀ قبلی شد. افزون بر این، در ۱۸۹۸ مقرراتی تصویب شد که خرده‌فروشان مجوزدار تریاک را از تغییر عناصر تشکیل‌دهندۀ ترکیبات ساخت حکومت با اضافه کردن افزوده‌های دیگر یا مخلوط ساختن ترکیبات با درجه‌های مختلف منع می‌کرد.
همچنین اداره گمان می‌کرد که شایعات مبنی بر سمی بودن ترکیباتش از سوی دلالانی پخش شده بود که پس از ایجاد مونوپولی تریاک کسب و کارشان از بین رفته بود. در سایۀ اعمال زور پلیس و اقدامات اصلاحی فوق‌الذکر، اداره با کمال مسرت گزارش کرد که این شایعات تدریجاً از بین رفتند. با این حال دلبستگی مصرف‌کنندگان به سلایق قدیمی‌شان قوی‌تر از آن بود که اداره انتظار داشت. وقتی در ۱۹۰۳ 'هیئت اعزامی فیلیپین برای تحقیقات در مورد تریاک' از تایوان بازدید کرد، رئیس ادارۀ مونوپولی‌ها اذعان کرد که بی‌میلی مصرف‌کنندگان بومی به ترکیبات ساخت حکومت منجر به افزایش قاچاق شده بود:
در ابتدا علت قاچاق طعم غریب تریاک ساخت حکومت بود که مردم آن را نمی‌پسندیدند. علت دیگر تفاوت در قیمت بود، اما علت اصلی این بود که طعم تریاک ساخت حکومت با ذائقه‌شان سازگار نبود. برخی مصرف‌کنندگان تریاک قوی را ترجیح می‌دادند و دیگران تریاک ضعیف را، و طعم تریاک بنا به روش آماده‌سازی‌اش متفاوت بود.۲
حکومت ژاپن رفته رفته دریافت که طعم پیامدهای مهمی برای مونوپولی تریاک دارد و اینکه مصرف‌کنندگان مناطق مختلف ذائقه‌های خاص خود را داشتند. برای نمونه، وقتی در ۱۸۹۹ یکی از مقامات ژاپنی ماموریت یافت تا در مورد مسائل مربوط به تریاک در مناطق ساحلی چین تحقیق کند، متوجه شد که مصرف‌کنندگان در جنوب فوجیان «به طرز عجیبی» به ترکیباتی با خلوص کمتر علاقه داشتند و ترکیبی که اداره تولید می‌کرد در آنجا طرفدار نداشت.
مقامات ژاپنی طی فرایندهای جمع‌آوری، یادگیری و ترجمۀ دانش بومی نه تنها دانش چگونگی ساخت ترکیبات را فرا گرفتند بلکه چگونگی کنترل و مدیریت طعم را نیز آموختند. اداره طعم ترکیبات را به درصد مورفین آنها مرتبط دانست و توصیفات انتزاعی و شخصی آزمونگر بومی از طعم را به داده‌ها و ارقام تجربی تبدیل کرد که می‌توانستند از طریق اقدامات آزمایشگاهی آشکار و بازتولید شوند. اداره بدل به مرجع مسائل مربوط به تریاک شد و با پیاده شدن تدریجی سیاست سرکوبگرانه در تایوان، اغلب وظیفۀ بازرسی ترکیبات توقیف‌شده از سوی ماموران پلیس یا دادگاه‌ها به اداره محول شد. به عبارتی، دیگر نه مصرف‌کنندگان یا آزمونگران خبرۀ بومی بلکه اداره بود که دانش واقعی در مورد تریاک را در اختیار داشت.
با این حال، روش آزمایشگاهی به صورت طبیعی نمی‌توانست برای تولید انبوه به کار گرفته شود. ویژگی فرایند تولید اداره روش یکپارچه و کیفیت یکدست محصولش بود، حال آنکه ترکیبات موجود در تایوان دورۀ چینگ از تنوع گسترده‌ای برخوردار بودند. برای آنکه ترکیبات کافی به صورت کارآمد و مقرون به صرفه برای تمامی مصرف‌کنندگان جزیره تولید شود لازم بود که کل فرایند تولید ترکیبات از نو سازماندهی شود و تمامی مؤلفه‌ها قابل‌کنترل باشند.
روش محلی تولید ترکیبات چندین مؤلفۀ غیرقابل‌کنترل داشت که چالشی بر سر راه تولید انبوه ایجاد می‌کرد. در وهلۀ نخست کیفیت تریاک خام مطرح بود که از مجاری مختلف و از مکان‌های مختلفی در جهان وارد می‌شد. پیش از ۱۸۹۵ اصلی‌ترین انواع تریاک در جزیره تریاک ایرانی، تریاک هندی و تریاک چینی بودند. از میان آنها تنها تریاک بنارس هند، تحت مدیریت کمپانی هند شرقی، بود که کیفیت ثابتی داشت. تریاک خام دیگر مناطق، به خصوص تریاک پرطرفدار ایرانی، را کارخانه‌های محلی تولید می‌کردند و کیفیت‌های مختلفی داشت. از اکتبر ۱۸۹۶ و در پی پیاده شدن مونوپولی تریاک در تایوان، دو شرکتی که اجازۀ واردات تریاک را تحت قراردادشان با حکومت داشتند شروع به خرید تریاک خام از هنگ‌کنگ کردند. در ابتدا آنها متکی به نظرات آزمونگران خبرۀ بومی در هنگ‌کنگ بودند، آنانی که معمولاً در این کسب و کار کارکشته و زبردست بودند، تا بر اساس تجربۀ بلند‌مدت‌شان کیفیت مواد را قضاوت کنند. اما مقامات ژاپنی احساس می‌کردند که روش‌های بررسی این دست افراد خبره آنچنان قابل‌اطمینان نیست. در سال ۱۸۹۹ یک مقام ژاپنی که ماموریت یافته بود تا در مورد وضعیت تریاک خام در هنگ‌کنگ تحقیق کند چنین نظری را در مورد این روش‌ها اظهار داشت:
به طور خلاصه، روش محلی برای بررسی تریاک خام بدین شکل بود که تریاکی را انتخاب می‌کردند که حاوی درصد بالاتری از اجزای محلول بود، سپس آن را می‌پختند و کیفیت را بر مبنای بو و طعم ترکیب ساخته‌شده بررسی می‌کردند. اما معیار بو و طعم چیست؟ هر روزه تعداد زیادی صندوق باید بررسی شود، پس چطور می‌توان قضاوت درستی کرد؟ علی‌الخصوص، آیا مصرف ترکیب آماده‌شده برای قضاوت در مورد کیفیت تریاک خام روشی ابتدایی نیست؟ تصور آن دشوار است که اروپاییان بسیار متمدن هزینۀ گزاف این دست آزمایشات غیرعلمی را بپردازند.3
مقامات ژاپنی قویاً معتقد بودند که کیفیت تریاک خام وابسته به درصد مورفین آن است، از این رو نمونه‌های بسیاری از هنگ‌کنگ به آزمایشگاه 'اداره تولید تریاک' برای آزمایش ارسال شدند. علاوه بر تریاک خام، مدیریت اجزاء سازنده و افزوده‌های دیگر نیز برای موفقیت در تولید انبوه ترکیبات تریاک ضروری بود. به منظور حفظ عناصر تشکیل‌دهنده و کیفیت تریاک، تمامی اجزاء سازنده و افزوده‌های لازم برای تولید تریاک حکومتی باید به شیوه‌ای منظم و ثابت تهیه می‌شدند. سوختۀ تریاک و شراب چینی، دو جزء مهم که به طور گسترده در روش تولید بومی مورد استفاده قرار می‌گرفتند، بلافاصله مسئله‌ساز شدند. سوخته ماده‌ای است که پس از مصرف تریاک در وافور باقی می‌ماند و ماده‌ای پرطرفدار در تولید ترکیبات تریاک بود. از آنجایی که جمع‌آوری سوختۀ تریاک، کنترل کیفیت آن و حفظ عرضۀ ثابت آن دشوار است، اداره سوخته را از فهرست مواد لازم برای ساخت ترکیبات تریاک کنار گذاشت.
اداره همچنین شراب ساختگی خود را جایگزین شراب چینی کرد. بر اساس مطالعات تحلیلی اداره، کارکرد شراب چینی حل عناصر نامحلول در تریاک خام بود و بو و حباب تریاک با آن ارتباط داشت. در ابتدای کار، اداره شراب چینی را از چندین شراب‌ساز بومی مختلف خریداری کرد. طبیعتاً کیفیت شراب یکدست نبود و نگهداری آن نیز دشوار بود. اداره در نوامبر ۱۸۹۷ محصول حاوی الکل خود را جایگزین شراب چینی غیرقابل‌کنترل کرد.
اگرچه اداره در آوریل ۱۸۹۶ تاسیس شد، اما در مارس ۱۸۹۸ بود که نصب موتورهای بخار و دیگر ماشین‌آلات به پایان رسید. پیش از نصب ماشین‌آلات و برپایی کارخانۀ جدید، تولید به صورت دستی و شبیه به تکنیک‌های بومی انجام می‌گرفت. اداره مجبور بود نحوۀ استفاده از ابزارهای گوناگون برای تولید ترکیبات را از تولیدکنندگان بومی بیاموزد. میانگین ظرفیت این نوع تولید دستی بالغ بر ۱۲۷.۵ کیلوگرم در روز بود. در آن زمان این تنها بخش کوچکی از مصرف روزانه در تایوان بود که تخمین زده می‌شد روزانه ۵۴۴.۳۲ کیلوگرم باشد. پس از نقل‌مکان به کارخانۀ جدید و استفاده از ماشین‌آلات نو در مارس ۱۸۹۸، بهره‌وری به ۵۷۵.۳۴ کیلوگرم در روز افزایش یافت.
ماشین‌آلات و موتورهای بخار جایگزین ابزارهای بومی شدند. 'اداره تولید تریاک' با این کار تلاش کرد تا هر قدم فرایند را قابل‌کنترل، کارآمد و دقیق سازد. برای نمونه، دستگاه خردکن جایگزین تکه‌تکه کردن دستی تریاک به قطعات کوچک شد. دیگ مسی دولایه با طراحی جدید جانشین دیگ مسی محلی شد. دستگاه فیلتر پرس جایگزین سبد مسطح بافته‌شده از چوب خیزران شد که از آن به صورت سنتی برای تصفیۀ محلول تریاک استفاده می‌شد. مثل همیشه طعم مد نظر بود و پیش از نصب ماشین‌آلات، آزمونگران خبره نمونه‌هایی از ترکیبات ساخته‌شده با گرمای بخار را امتحان می‌کردند.
با افزایش میزان تولید تعداد کارگرانی که اداره استخدام کرد نیز افزایش یافت. ادادره مقررات سفت و سختی برای تعیین واجدین شرایط کار و چگونگی رفتارشان در کارخانه داشت. کارگران باید از این شرایط برخوردار بودند: زادۀ تایوان، قادر به تکلم به گویش تایوانی، متأهل، خوش‌بنیه، قابل و ماهر، بدون معلولیت جسمی، بین سنین ۲۵ تا ۴۰، با بیش از هفت سال تجربۀ تولید ترکیبات تریاک، بدون اعتیاد به مصرف تریاک، و از نظر خلق و خو درستکار و مطیع. هر روز پیش از شروع کار، کارگران باید پیش از پوشیدن اونیفورم کارخانه حضور خود را به ماموران حراست اعلام می‌کردند. اونیفورم‌ها دو رنگ داشتند و جزیره‌نشینان و کارگران ژاپنی به ترتیب اونیفورم خاکستری و زرد کمرنگ به تن می‌کردند. پس از اتمام کار و قبل از آنکه کارگران اداره حضور و غیاب را امضا کنند، بازرسی بدنی می‌شدند تا مبادا تریاکی دزدیده باشند. محیط کار همچنین نیازمند نظافت منظم بود و یک هیئت بهداشت مسئولیت نظارت بر نظافت را برعهده داشت. اداره از طریق این مقررات نه تنها از تولیدکنندگان مجرب بهره می‌برد بلکه آنها را بدل به کارگرانی می‌کرد که قادر به کار در یک کارخانۀ مدرن با تولید انبوه بودند.
'اداره تولید تریاک' از قرار معلوم اولین کارخانۀ مدرن و کارآمد را در تایوان تاسیس کرد. مشخصۀ این کارخانه نه فقط نصب موتورهای بخار و ماشین‌آلات بلکه مدیریت مدرن مواد و مصالح، فرایندهای کار و کارکنان نیز بود. اداره همچنین در سال‌های پایانی قرن نوزدهم یکی از معدود تأمین‌کنندگان نیروی برق بود. نیروی برق که از موتورهای بخار اداره حاصل می‌شد عمدتاً برای تولید ترکیبات تریاک و تأمین امنیت اداره در طول شب استفاده می‌شد. با این حال برای مدت زمانی نیروی برقِ چراغ‌های فرمانداری کل و محل اسکان فرماندار کل و رئیس ادارۀ امور کشوری نیز از سوی اداره تأمین می‌شد. حکومت استعماری امکانات نورپردازی و چراغ‌های برق اداره را یکی از دستاوردهای مدرن‌سازی خود محسوب می‌کرد و در سال‌های اول استعمار بسیاری از جزیره‌نشینان در مقابل اداره جمع می‌شدند تا شاهد پدیدۀ غریب چراغ‌های برق باشند.
افراد با پیشنیه‌های متفاوت مرتباً از اداره بازدید می‌کردند، از جمله فرماندار کل، رئیس ادارۀ امور کشوری، کنسول‌های خارجی، سربازان، مقامات، پلیس، معلمان، دانش‌آموزان، پزشکان و کارآفرینان بومی. از آن گذشته، فرمانداری کل در سال ۱۹۰۰ هزینۀ تاسیس'انجمن ارتقاء فرهنگ' را تقبل کرد که هدفش جلب نظر و همکاری فرهیختگان جزیره بود و از تمامی ثروتمندانی که دارای مدرک تحصیلی لینگ‌شنگ (lingsheng) یا بالاتر بودند دعوت به عمل آورد تا در مراسم افتتاج انجمن در تایپه شرکت کنند. نزدیک به نیمی از ثروتمندان جزیره این دعوت را پذیرفتند و از نهادها و تسهیلات مدرن و پیشرفتۀ حکومت استعماری، از جمله اداره، دیدار کردند. یکی از حاضران، وو دگونگ (Wu Degong)، در دفترچۀ خاطراتش صحنه‌های تولید تریاک، موتورهای بخار و بازرسی ترکیبات را وصف کرده است. وی تحت تاثیر کارآمدی ماشین‌آلات و شیمی اعجاب‌انگیز مورد استفاده برای جدا کردن ترکیبات ساخت حکومت از ترکیبات بومی سمی و ناسالم قرار گرفت. فرمانداری کل همچنین از بازدیدکنندگان با چای، شیرینی، میوه و تریاک پذیرایی کرد. صحنه‌های تولید و بررسی تریاک در اولین مستند ساخته‌شده در مورد تایوان، آشنایی با شرایط واقعی در تایوان، نیز ثبت شده است، فیلمی به سفارش فرمانداری کل برای نمایشگاه ۱۹۰۷ ژاپن تا پیشرفت‌های حاصله در جزیره پس از ورود حکومت استعماری ژاپن را به نمایش گذارد.
پس از استقرار مونوپولی، فرمانداری کل تنها تولیدکننده و عرضه‌کنندۀ تریاک در تایوان شد. در دهه‌های بعدی حکومت استعماری در جزیره، رژیم همچنان از تولید تریاک بهره‌برداری می‌کرد و سرانجام مصرف‌کنندگان تایوانی تنها یک انتخاب برای تریاک‌شان داشتند. از ۱۹۲۸ به بعد تنها یک نوع تریاک با طعمی واحد در تایوان موجود بود. در تقابل با فضای اواخر قرن نوزدهم در تایوان که در آن مصرف‌کنندگان با پیشنیه‌های اجتماعی و اقتصادی مختلف ترکیبات متفاوتی را برای کاربردهای گوناگون انتخاب می‌کردند، رژیم استعماری ژاپن مصرف‌کنندگان اوایل قرن بیستم را بیمارانی مسموم قلمداد می‌کرد که تنها یک دلیل برای مصرف داشتند: رفع خماری. فرمانداری کل که مجهز به آزمایشگاه و کارخانۀ مدرن بود نه تنها 'مسئلۀ تریاک' را به کسب و کاری قابل‌کنترل و سودآور بدل ساخت، بلکه تولید تریاک را به فرصتی برای به نمایش گذاشتن علم، مدرنیته و مدیریت کارآمد استعماری تبدیل کرد. حکومت با افزایش قیمت تریاک و کاهش درصد مورفین در آن وضعیت را به آهستگی به سمت ریشه‌کنی کامل مصرف تریاک سوق داد. روشن است که طی دورۀ استعمار سلایق بومی از تریاک ایرانی به تریاک هندی تغییر یافت و الگوی مصرف نیز از مقرون به صرفگی و عملی بودن به الگوی پزشکی و تفریحی تغییر کرد. این تغییرات را نمی‌توان با ماهیت اعتیادآور تریاک یا تنبلی و لاابالی‌گری که مقامات در مصرف‌کنندگان می‌دیدند تبیین کرد. دلایل این تغییرات در مصرف در آن بود که قیمت تریاک تدریجاً افزایش یافت و ورای قدرت خرید طبقۀ کارگر مصرف‌کننده رسید، و تمامی کاربردهای مصرف تریاک به جز کاربرد تفریحی و پزشکی از آن گرفته شد.
'اداره تولید تریاک' یکی از مهمترین نهادهای حکومتی در مراحل اولیۀ دورۀ استعمار بود. این اداره متشکل از اولین آزمایشگاه و کارخانۀ مدرن در تایوان بود و با موفقیت مقامات ژاپنی را از افرادی مبتدی به افرادی خبره تبدیل کرد و به آنها امکان داد تا انحصار عرضۀ تریاک در تایوان را به دست گیرند. این کار تنها با اِعمال نیروی استعماری یا ایده‌های سیاسی میسر نشد، بلکه مجموعه‌ای از اقدامات آزمایشگاهی و کارخانه‌ای بود که به اداره امکان داد تا در خود مادۀ تریاک دستکاری کند؛ نه تنها بیاموزد که تریاک چیست بلکه مهمتر از آن بتواند این مادۀ مخدر را ترجمه، مدیریت و تولید کند. پیش از آنکه حکومت استعماری بتواند اعمال قدرت کرده و مصرف‌کنندگان در تایوان را مدرن سازد، اداره به صورت علمی تریاک را مدرن کرده بود. تریاک (از تنوع و پیچیدگی‌اش) پالوده شد، به اعداد و ارقام علمی تقلیل یافت، استاندارد شد، تولید انبوه شد، توزیع و مصرف شد. در عین حال قابل‌فهم، قابل‌کنترل و سودآور شد. اما باید توجه داشت که کل فرایند ترجمه و تولید انبوه در یک بستر استعماری معین انجام گرفت. تاریخ تریاک برای خوانندگان آن یادآور ساختار قدرتِ پشت آن است که ماهیت مدرن تریاک و پیامدهای سیاسی علم استعماری را حفظ کرد و تداوم بخشید. این محیط بستۀ جزیره و سرمایه‌گذاری عظیم بود که اداره را بدل به نمایندۀ اصلی و مرجع حقیقت در مورد تریاک کرد و تریاک را به سوژه‌ای قابل‌کنترل و مطیع تبدیل ساخت. این عدم توازن قدرت میان استعمارگر و استعمارشده بود که به اداره امکان داد تا آزمونگران خبرۀ بومی تریاک را از محیط مصرف خود محروم کند و آنها را به آزمایشگاه، یعنی سنگر علم مدرن، منتقل کند. این حضور شدید نیروهای پلیس بود که مقاومت مصرف‌کنندگان در برابر طعم جدید تریاک ساخت حکومت را کاهش داد. همین عدم توازن بود که کارگران بومی را مطیع روش‌ها، فرایندها و مقررات جدید کارخانۀ تریاک کرد. بنابراین، از یک سو علم و فعالیت‌های آزمایشگاهی بودند که به فرمانداری کل امکان دادند تا تریاک را بفهمد و ترجمه و مدیریت و تولید کند، و از سوی دیگر حضور رژیم استعماری در تایوان بود که تریاک را به نمونه‌ای حی‌وحاضر برای آزمایش زیر نگاه مدرن و علمی تبدیل کرد. تایوانی‌ها به واسطۀ طعم تریاک شروع به تجربۀ مزۀ استعمار ژاپن کردند، استعماری که با لفظ مدرن‌سازی علمی عمل می‌کرد.
– –
هانگ-بین شو دانشیار گروه تاریخ دانشگاه ملی پنگ کونگ در تاینان تایوان است. او تاریخ‌نگار پزشکی است و در حال حاضر بر‌روی تاریخ پزشکان تایوانی، بازار پزشکی و رابطه پزشک و بیمار کار می‌کند. پروژه‌های تحقیقاتی دیگر او شامل تاریخ تریاک و تاریخ حساسیت در جزیره است.
این مقاله کوتاۀ شده نسخه‌ای بلند‌تر است. به علاقمندان به مطالب درج شده در مقالۀ حاضر توصیه می‌شود به مقالۀ اصلی نیز رجوع کنند:
Hung-Bin Hsu, “The Taste of Opium: Science, Monopoly, and the Japanese Colonization in Taiwan, 1895–1945,” Past & Present, 222, suppl 9 (2014): 227–46.
- واریک اندرسن، آسیب‌شناسی‌های استعماری: پزشکی گرمسیری آمریکایی، نژاد، و بهداشت در فیلیپین (دورهام: انتشارات دانشگاه دوک، ۲۰۰۶)، ۱۸.↩
- هیئت اعزامی فیلیپین برای تحقیقات در مورد تریاک، گزارش کمیته منصوب شده توسط کمیسیون فیلیپین برای بررسی مصرف و دادوستد تریاک و ضوابط، آیین‌نامه‌ها و قوانین ناظر بر این نوع مصرف و دادوستد در ژاپن، فورموسا، شانگهای، هنگ‌کنگ، سایگون، سنگاپور، برمه، جاوه و جزایر فیلیپین. (واشینگتون: اداره چاپ دولت، ۱۹۰۵).↩
- چِنگ داچیو و شو شیژام ویراستار و مترجم، مچموعه‌ای از مدارک رسمی درمورد سیاست تریاک در تایوان در شروع اشغال آن توسط ژاپن (تایژونگ: انتشارات تایوان شنگ ونشیان هویی، ۱۹۷۸).↩
